مدیریت کلاس درس

شاید برای شما هم به عنوان معلم این سؤالات پیش آمده است که یک کلاس خوب باید چگونه باشد؟ شیوه های نوین مدیریت کلاس کدامند؟ رفتار معلم در کلاس باید چگونه باشد؟

موضوع مدیریت کلاس یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین موضوعاتی است که همۀ معلمان و دبیران، به خصوص نومعلمان و دانشجو معلمان، در حرفۀ خود با آن سر و کار دارند.

مدیریت کلاس بک مهارت است که البته هنوز هیچ نقشه‌ی راه یا نسخه‌ی مشخصی برای دستیابی به موفقیت در این زمینه ارائه نشده است. با این حال اصول اولیه‌ای وجود دارد که با رعایت آن‌ها، هر معلمی می‌تواند مدیریت و کنترل کلاس درس خود را تا حد زیادی بهبود بخشد.

در این مقاله، به بررسی برخی موضوعات مهم در زمینۀ نحوه مدیریت کلاس پرداخته‌ایم. به دلیل گستردگی مباحث این حوزه، در برخی موارد، موضوعات به صورت تیتروار بیان شده و جزییات بیشتر را در مقالات جداگانه‌ ارائه کرده‌ایم. لطفا تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

 

مدیریت کلاس چیست؟

پیش از وارد شدن به بحث مدیریت کلاس، در وهلۀ اول باید به این سؤال پاسخ بدهیم که مدیریت کلاس یعنی چه؟ برای پاسخ به این سؤال کافیست به منابع علمی موجود در این زمینه رجوع کنیم.

محمد حسین رئوفی در کتاب خود تحت عنوان مدیریت رفتار کلاسی (مهارت‌های آموزشی و پرورشی 1377)، تعریف زیر را از مدیریت کلاس ارائه می‌دهد:

مدیریت‌ کلاس ‌عبارت‌ است‌ از هنر به ‌کار بردن‌ دانش‌ تخصصی‌ و بهره‌گیری‌ از مهارت‌های‌ کلاس‌داری ‌به منظور هدایت‌ دانش‌آموزان‌ به‌ سوی‌ اهداف‌ِ مطلوبِ‌ مورد نیاز دانش‌آموزان‌ و جامعه‌.

همچنین در مقاله‌ای که در ژورنال individual psychology منتشر و بر اساس جمع‌بندیِ برخی از مقالات این حوزه نوشته شده، مدیریت کلاس مجموعه‌ای از اقدامات و دستورالعمل‌ها است که معلمان برای ایجاد یک محیط یادگیری سالم و موفقیت‌آمیز در کلاس درس و تأثیرگذاری مثبت روی دانش‌آموزان، به منظور دستیابی به اهداف یادگیری، به کار می‌برند.

اهمیت مدیریت کلاس

طبق تحقیقات انجام شده، معلمان، کنترل رفتار دانش‌آموزان را یکی از عوامل استرس‌زا در حرفۀ خود معرفی کرده‌اند.

بر اساس نتایج تحقیقی که روی 6700 معلم آمریکایی انجام شد و در مقالۀ ریچارد اینگرسول منتشر شده است، حدود 30 درصد از 400 معلمی که شغل خود را ترک کرده‌اند، این موضوع را یکی از دلایل انصراف خود از تدریس عنوان کرده‌اند. این موضوع اهمیت مدیریت کلاس درس را به خوبی نشان می‌دهد.

مدیریت کلاسی موثر، فرصت‌های یادگیری را برای دانش‌آموزان به بالاترین سطح ممکن می‌رساند (Evertson & Emmer, 2009). علاوه بر این مهارت کلاسداری دستاوردهای زیر را برای معلم و دانش آموزان خواهد داشت:

• به ایجاد محیط آموزشی مناسب کمک می‌کند
• از هدر رفتن وقت و انرژی معلم جلوگیری می‌کند
• به تقویت روحیۀ معلم کمک می‌کند
• ساختار کلاس و اهداف آن را برای دانش‌آموزان مشخص می‌کند
• انتظارات معلم را برای شاگردان تبیین می‌کند
• زمان مفید کلاس را افزایش و رفتارهای مخرب دانش آموزان را کاهش می‌دهد

 

مقایسه شیوه های جدید مدیریت کلاس و شیوه های قدیمی

از گذشته تا به امروز تغییرات زیادی در مورد بهترین روش‌های مدیریت کلاس ایجاد شده است.

در روش های قدیمی مدیریت کلاس، تمرکز بر روی وضع قوانین مختلف برای کنترل رفتار دانش‌آموزان قرار داشت. اما در رویکردهای جدید، به نیازهای دانش‌آموزان به منظور ایجاد روابط بهتر و فراهم کردن فرصت‌هایی برای خودانضباطی در شاگردان توجه می‌شود (Nel Noddings).

در حالت اول، یعنی اعمال قوانین سختگیرانه، معلم نقش مدیر را بازی می‌کند. این حالت، دانش‌آموزان را به سمت انفعال و رعایت قوانین از روی اجبار و ترس سوق می‌دهد. ضمن اینکه چنین روشی می‌تواند مشارکت آن‌ها را در یادگیری فعال و تفکر سطح بالاتر کاهش دهد.

اما در روند جدید مدیریت کلاس درس، تأکید بر هدایت دانش‌آموزان به سمت خود انضباطی و کاهش کنترل خارجی است. در این رویکرد، معلم به عنوان تسهیل‌گر و راهنما تنها در نقش هدایت کننده‌ی دانش آموزان و ناظر بیرونی در نظر گرفته می‌شود. (Emmer & Evertson, 2009).

 

سبک‌های مدیریت کلاس

سه مورد از مهم ترین روش های مدیریت کلاس عبارتند از:

• روش رفتار گرایانه
• روش تعامل گرایانه
• روش غیر مداخله گرایانه

 در روش رفتار گرایانه، معلم باید از آغاز سال تحصیلی مقررات کلاسی مورد نظر خود را وضع کند و آن قوانین را با استمرار و جدیت اجرا نماید. در کلاس درسِ معلمان رفتارگرا، هر پاداش، محرکی برای یادگیری بعدی است. یعنی رفتار مطلوب از طریق دادن پاداش و پس گرفتن امتیاز در صورت بروز رفتار غیر مطلوب، تقویت می‌شود.

 در روش تعامل گرایانه، از شیوۀ حل مسئله در کلاس استفاده می‌شود و مشکلات کلاس درس به این روش حل و فصل می‌شود.

 در روش سوم، یعنی شیوه غیر مداخله گرایانه، دخالت معلم در کلاس درس در مقایسه با روش‌های دیگر بسیار کمتر است. هدف اصلی، دادن آزادی به دانش آموز است. معلم در این روش نقش یک مشاور و راهنما را ایفا می‌کند. تأکید این روش بر روی تقویت روابط معلم و شاگرد است.

 

نمی توان گفت که کدام روش مدیریت کلاس و کلاسداری برای معلمان مؤثرتر است. بهترین روش، روشی است که معلم و دانش‌آموزان بهترین نتیجه و بازخورد ممکن را از ان دریافت کنند.

 

عوامل تأثیرگذار در مدیریت کلاس

در این بخش به سه عامل بسیار مهم و تاثیرگذار بر نحوه مدیریت کلاس معلم اشاره می‌کنیم.

الف) ویژگی‌های شخصیتی معلم

ویژگی‌هایی مانند داشتن سلامت اخلاقی، جسمی، ذهنی و روانی، آراسته بودن در کلاس درس، فن بیان معلم و  مهارت‌های ارتباطی قوی، نگرش مثبت و اخلاق خوش تأثیر مستقیمی روی تجربه موفق مدیریت کلاس درس خواهد داشت.

معلمان مؤثر و کارآمد، افرادی هستند که می‌توانند در لحظه‌های بحرانی به خود مسلط باشند و بدون پیش داوری و گرفتن حالت تدافعی به حرف‌های دانش‌آموزان گوش بدهند و از سرزنش و تحقیر، آزار، اذیت و دیگر واکنش‌های افراطی دوری کنند.

ب) روش های تدریس

روش تدریس معلم باید به گونه‌ای باشد که منجر به بر هم زدن نظم کلاس نشود. معلم باید با توجه به شرایط کلاس، توانایی دانش‌آموزان، محتوای کتاب درسی و امکاناتی که در اختیار دارد یک طرح درس و برنامه درسی مدون برای کلاس خود طراحی کند به گونه‌ای که علاوه بر دستیابی به اهداف یادگیری، مدیریت کلاس نیز به بهترین شکل اتفاق بیفتد.

ج) فنون تدریس

فنون تدریس مجموعه اعمالی است که معلم برای جلب توجه شاگردان در امر یادگیری و کنترل نظم کلاس انجام می‌دهد. برخی از این اعمال عبارتند از:

• استفاده از کم و زیاد کردن صدا، زبان بدن، ایما و اشارات
• تکرار و تأکید روی برخی کلمات و جملات
• استفاده از مکث‌های به موقع و هدفمند
• تشویق دانش‌آموزان
• نگاه‌های معنی‌دار در حین تدریس در کلاس
• ایجاد صداهایی مثل ضربه زدن به میز و صندلی

نحوه به کارگیری این فنون، به لحاظ زمان ماسب استفاده، طول مدت استفاده و غیره نیز تاثیر بسزایی در موفقیت آمیز بودن تکنیک های مدیریت کلاس درس دارد.

 

مدیریت کلاس درس ابتدایی

کلاس‌های ابتدایی و تا حدی نیز متوسطه اول، در مقایسه با متوسطه دوم، مشکلات خاصی در زمینۀ مدیریت کلاس دارند. مدیریت 20 الی 40 دانش‌آموز مقطع ابتدایی با روحیات متنوع و نیازهای خاص این دوران، در طول روز کار بسیار دشواری است.

اگر چه که ویژگی‌ها، نیازها و روحیات دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی با دانش‌آموزان پایه ششم بسیار متفاوت است، با این حال برای مدیریت کلاس مقطع ابتدایی نکاتی وجود دارد که برای هر شش پایه قابل استفاده است. در این بخش به برخی از این نکات اشاره می‌کنیم.

1. همه چیز را از قبل سازماندهی کنید

اورتسون و امر (Evertson & Emmer, 2009) معتقدند که قبل از شروع اولین روز مدرسه در مدارس ابتدایی کلاس درس و مطالب آموزشی باید به طور کامل آماده باشند.

چیدمان کلاس باید به گونه‌ای باشد که دانش‌آموزان بتوانند معلم و سایر همکلاسی‌ها را به راحتی ببینند. معلم نیز باید در نقطه ای از کلاس قرار بگیرد که تمام دانش‌آموزان را زیر نظر داشته باشد.

2. مدیریت کلاس در مدارس ابتدایی را با یک شروع خوب تضمین کنید

بر اساس مقالۀ (Wong & Wong, 2009)، موفقیت معلم در طول سال تحصیلی تا حد زیادی بر اساس اتفاقات روزهای اول سال تحصیلی تعیین می‌شود. حتی نحوه ورود معلم به کلاس نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد.

صبح اولین روز سال جدید تحصیلی از دانش‌آموزان استقبال کنید و به آن‌ها خوشامد بگویید. صندلی‌های آن‌ها را نیز از قبل مشخص کنید (البته این مورد را بعدا می‌توان تغییر داد).

در معارفه دو طرفه عمل کنید. چند نکتۀ شخصی در مورد خودتان بگویید و از شاگردان نیز بخواهید معرفی کوتاهی از خود داشته باشند.

نام دانش آموزان را سریع یاد بگیرید. به طور کلی در روز اول مدرسه در دانش‌آموزان احساس امنیت و حس شروع یک سال تحصیلی موفقیت آمیز را ایجاد کنید.

3. قوانین کلاسی را مشخص کنید

تهیۀ لیستی از قوانین به خصوص در روز اول تدریس به مدیریت بهتر کلاس‌های ابتدایی کمک می‌کند. اجرای این قوانین نیز باید به صورت پیوسته و عادلانه و با رعایت احترام صورت بگیرد.

پس از تدوین قوانین کلاسی همۀ موارد موجود در این لیست را برای دانش‌آموزان توضیح دهید. همچنین علاوه بر قوانین کلاس، باید روتین‌های کلاسی را نظیر نحوۀ ورود به کلاس، جمع آوری تکالیف، توزیع وسایل، زنگ تفریح ، خروج از کلاس و غیره برای دانش‌آموزان توضیح دهید.

 

4. برای رفتار نامناسب دانش‌آموزان برنامۀ مشخصی داشته باشید

حتی بهترین برنامه‌ها هم برای مدیریت کلاس، لزوما به معنی رفع تمامی مشکلات مدیریت کلاس نیست.

برخی دانش‌آموزان به برنامه‌های اضافه‌تری مانند ارجاع به مشاور، مدیر، یا صحبت و مشورت با خانواده نیاز دارند. برای چنین دانش‌آموزانی باید برنامه‌های جداگانه‌ای در نظر گرفت. این برنامه‌ها باید شامل تعیین اعمالی باشد که دانش آموز در صورت انجام رفتار نادرست باید انجام دهد.

برای مثال ممکن است نیاز باشد دانش‌آموز را روی صندلی خاصی که مخصوص فکر کردن است بنشانید و تا زمانی که کنترل رفتار خود را به دست نگرفته، او را به صندلی خود برنگردانید. برای دانش‌آموزان پایه بالاتر می‌توانید از او بخواهید دلیل رفتار نادرست خود را بنویسد و مشخص کند که دفعه بعد در چنین شرایطی چه رفتار جایگزینی را از خود نشان خواهد داد.

5. رفتاری مثبت و دلسوزانه داشته باشید

تا زمانی که معلم نگرش مثبت خود را حفظ کند، به احتمال زیاد می‌تواند دانش آموز را ترغیب به همکاری کند.

ارائۀ یازخوردهای مثبت در برابر رفتارهای مطلوب در مدیریت کلاس های ابتدایی بسیار تاثیرگذار است. تحقیقات نشان داده‌اند که اشتیاق و نگرش مثب معلم، باعث پیشرفت دانش آموزان و بهبود رفتار آنها می شود (Eggen & Kauchak, 2010).

 

پیشنهاداتی برای مدیریت بهتر انواع کلاس های درس

در این قسمت به صورت خلاصه پیشنهاداتی را برای مدیریت بهتر کلاس ارائه می‌دهیم.

1. رفتار ایده‌آل و انتظارات خود را برای دانش‌آموزانتان مشخص کنید و آن‌ها را در جایی ثبت کنید و جلوی چشم شاگردان قرار دهید.

2. از نظرات و پیشنهادات دانش‌آموزان برای وضع قوانین و مقررات کلاس نیز استفاده کنید.

3. از تنبیه کردن تمام کلاس به دلیل رفتار مخرب یا نامناسب یکی از دانش‌آموزان اجتناب نمایید.

4. برای کارهایی که به درستی انجام می‌شود پاداش یا تشویق در نظر بگیرید.

5. نحوه استفاده از ارتباطات غیرکلامی را تمرین کنید.

6. طرح درس‌ جذاب متناسب با سن دانش آموزان طراحی کنید تا مانع از کسالت و خستگی زودهنگام شاگردان شوید.

7. رفتارهای نامناسب دانش‌آموزان را سریعا مورد رسیدگی قرار دهید.

 

مدیریت کلاس مجازی

مدیریت کلاس مجازی، برای بسیاری از معلمانی که به حضور در مدرسه و تدریس حضوری عادت کرده‌اند، موضوعی چالش‌برانگیز و نگران‌کننده است.

در کلاس‌های حضوری، مزایای ارتباط فیزیکی به معلم کمک می‌کند تا بتواند قوانین مورد نظر خود را به راحتی اجرا کند. این مزیت در مدیریت کلاس‌ آنلاین وجود ندارد. بنابراین باید از روش‌های دیگری برای مدیریت کلاس‌های مجازی استفاده کرد.

در این مقاله به صورت تیتروار به برخی مواردی که به مدیریت بهتر کلاس مجازی کمک می‌کند اشاره می‌کنیم.

• انتخاب پلتفرم مناسب برای تدریس آنلاین
• انتخاب پوشش و ظاهر مناسب
• برنامه‌ریزی دقیق برای کلاس و آماده کردن طرح درس
• تعیین قوانین کلاس
• تعاملی بودن کلاس‌های آنلاین
• ارائۀ گزارش منظم به والدین دانش‌آموز

با کلیک روی لینک زیر می‌توانید به مقالات بیشتری در رابطه با روش تدریس آنلاین و مدیریت کلاس های مجازی دسترسی داشته باشید.

 

مدیریت زمان یکی از عناصر مهم در مدیریت کلاس

یکی از نکات کلیدی در رابطه با کلاسداری، توانایی معلم در مدیریت زمان چه در کلاس‌های حضوری و آنلاین و چه در کلاس‌های خصوصی، گروهی و چندپایه است. معلمان برای به انجام رساندن وظایف خود و برقراری تعادل بین این وظایف، نیازمند آموختن مهارت‌های پیشرفتهٔ مدیریت زمان در کلاس درس و خارج از کلاس هستند.

در مقالۀ مدیریت زمان معلم به بررسی این موضوع در کلاس‌های حضوری، آنلاین و چندپایه پرداخته‌ایم و یک راهنمای کاربردی را در این زمینه ارائه کرده‌ایم.

با استفاده از نکات ارائه شده در این مقاله، معلمان می‌توانند چالش‌های پیشِ روی خود را در رابطه با مدیریت زمان در تدریس، کاهش داده و بازدهی کلاس خود را افزایش دهند.

 

نقش معلم در مدیریت کلاس

 

معلمان به عنوان هدایت کننده و تسهیل‌گران یادگیری شناخته می‌شوند. در واقع زمانی یادگیری به بهترین شکل در کلاس اتفاق می‌افتد که معلم توانایی مدیریت کلاس و کنترل اتفاقات مختلف آن را داشته باشد.

یک معلم خوب باید مهارت‌های مدیریتی مؤثر داشته باشد تا بتواند از وقت کلاس نهایت استفاده را برده، رفتارهای مثبت را در دانش‌آموزان تقویت کند و عادت به مطالعه و یادگیری و احترام به یکدیگر را در آن‌ها ایجاد کند.

معلمان در دوران تدریس  خود ممکن است با مشکلات مختلفی در رابطه با مدیریت کلاس و کنترل رفتارهای مخرب شاگردان برخورد کنند.

عدم تمرکز دانش‌آموزان، بی‌انگیزگی برخی از آن‌ها برای یادگیری، پچ‌پچ‌ها یا سروصداهای حین تدریس معلم، راه رفتن دانش‌آموزان ابتدایی در کلاس درس، مشکلات مربوط به انجام کارهای گروهی، رفتارهای مشکل دار برخی از دانش‌آموزان در کلاس و غیره از جمله مواردی هستند که هر معلمی در دورۀ خدمت خود با آن‌ها مواجه خواهند شد.

مطالعه مقالات علمی و کتابهای مختلف در رابطه با نحوه کلاسداری و مدیریت کلاس درس و همچنین شرکت در دوره های ضمن خدمت فرهنگیان مرتبط با این موضوع، به معلمان عزیز برای تجربه موفقیت امیز در این زمینه کمک خواهد کرد.

 

کتابها و مقالات مدیریت کلاس درس

بسیاری از مراجع استفاده شده در این مقاله، از جمله مقالات مفید و کاربردی در زمینۀ مدیریت کلاس هستند. پیشنهاد میک‌نیم برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه روش‌های کلاس داری و مهارت مدیریت کلاس به این مقالات هم سری بزنید.

در همین زمینه مطالعه کتاب‌های زیر نیز می‌توانند مفید و کاربردی باشند:

• روانشناسی تربیتی، سانتراک، فصل مدیریت کلاس
• کتاب مدیریت کلاس در دبستان
• کتاب صد روش کلاس داری
• مدیریت رفتار کلاسی

 

مدیریت کلاس های خصوصی

برخی افراد به اشتباه مدیریت کلاس را به عنوان یکی از مهارت های معلمی، مختص کلاس‌های گروهی می‌دانند، در حالی که در کلاس‌های خصوصی نیز توانایی معلم در مدیریت کلاس از اهمیت بالایی برخوردار است.

برای اینکه معلم بتواند کلاس خصوصی خود را به بهترین شکل مدیریت کند لازم است که موارد زیر را در نظر بگیرد:

• از قبل برنامه و طرح درس مشخصی را برای کلاس خود در نظر بگیرد
• با آمادگی کامل در کلاس حاضر شود
• زمان‌های مشخصی را برای مرور درس جلسه قبل، رفع اشکال، تدریس درس جدید، ارزشیابی دانش‌آموز در نظر بگیرد
• قوانین و مرزهای کلاس را به طور دقیق برای دانش‌آموز و والدین او مشخص کند
• برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموز و درگیر کردن او با مطالب درسی برنامه مشخصی داشته باشد
• برای رفتارهای مخرب احتمالی دانش‌آموز (به خصوص دانش‌آموزان بیش فعال) برنامه داشته باشد
• روش‌های موثری برای ارائه بازخوردهای مثبت و منفی و تشویق یا تنبیه دانش‌آموز داشته باشد
• برای گزارش‌دهی به والدین برنامه مشخصی داشته باشد
• برای همۀ جلسات تکالیفی را برای دانش آموز در نظر بگیرد